عاج دندان؛ لایه پنهان اما حیاتی برای سلامت لبخند شما

دندان از سه بخش اصلی تاج، گردن و ریشه تشکیل شده است. تاج دندان قسمت بالای لثه است و توسط مینای دندان پوشیده شده است و مینا دندان درواقع چیزی است که ما از دندان می‌بینیم.  گردن دندان قسمت باریکی از دندان است که بین ریشه و تاج قرار دارد و این دو قسمت را به یکدیگر وصل می‌کند.

ریشه دندان در زیر لثه قرار دارد و دندان را به حفره استخوانی یا همان حفره دندان متصل می‌کند. حال شاید اين سوال پیش بیاید که عاج دندان کجاست؟ در این نوشتار از سایت کلینیک دندان پزشکی شبانه روزی تاج قصد داریم شما را با بخش بسیار حیاتی دندان یعنی عاج دندان آشنا کنیم. همچنین توضیحاتی درباره ساختار، انواع و نقش آن در سلامت دندان، ارائه می‌دهیم.

عاج دندان چیست؟ ارتباط عاج با دیگر قسمت‌های دندان

عاج دندان زیر مینای دندان قرار دارد. این قسمت در ناحیه تاج به وسیله مینا و در ناحیه ریشه توسط سیمان پوشیده شده است. سیمان دندانی (Cementum) ماده‌ ای معدنی است که سطح ریشه دندان را می‌پوشاند و به اتصال دندان به استخوان فک از طریق الیاف لیگامان پریودنتال کمک می‌کند. این ماده از مینای دندان نرم‌تر است و نقش مهمی در پایداری و نگهداری دندان در جای خود دارد.

عاج در تمام طول دندان از تاج تا ریشه ادامه دارد و بیشترین حجم ساختار دندان را تشکیل می‌دهد. عاج همیشه اولین قسمت محافظتی دندان در برابر بسیاری از مشکلات مانند پوسیدگی و عفونت کانال‌های ریشه است. عاج دندان زرد رنگ است و یکی از دلایل تغییر رنگ دندان با افزایش سن همین قسمت دندان است.

تفاوت عاج دندان با مینای دندان؛ ترکیبات و ویژگی‌های متفاوت

به طور عمده مینا و عاج دندان از نظر ترکیبات شیمیایی و ویژگی‌های فیزیکی باهم تفاوت دارند. مینای دندان سخت‌ترین ماده در بدن انسان است که کاملا از مواد معدنی تشکیل شده است. اما عاج دندان بیشتر از مواد آلی تشکیل شده و میزان مواد معدنی در آن کمتر است. این امر باعث می‌شود که عاج از مینای دندان نرم‌تر باشد و در برابر فشار و ضربه آسیب‌پذیر‌تر باشد.

مینای دندان بافتی غیر زنده است که در مقابل عاج دندان به دلیل وجود ادنتوبلاست‌ها در سطح پالپ، بافتی زنده دارد و به طور مداوم در حال بازسازی است. علاوه بر اینها نقش کلی مینای دندان، محافظت و نقش کلی عاج جذب فشار است. تفاوت ظاهری آن‌ها در عکس عاج دندان قابل مشاهده است.

ویژگی‌های شیمیایی و ساختاری عاج دندان؛ تنها ۷۰ درصد ماده معدنی

عاج دندان از ۷۰ درصد ماده معدنی به نام هیدروکسی آپاتیت و ۲۰ درصد مواد آلی و همچنین ۱۰ درصد آب تشکیل شده است. این میزان آب در ترکیبات عاج دندان نشان دهنده استحکام و همچنین در عین حال انعطاف‌پذیری آن است. این بخش از دندان از لحاظ سختی بین مینا و استخوان قرار می‌گیرد، به طوری که از استخوان سخت‌تر و از مینا نرم‌تر است. همچنین این سختی باعث می‌شود که عاج بتواند فشار‌های بسیاری را تحمل کند.

در عاج ساختار‌های لوله مانندی تحت عنوان توبول وجود دارد. توبول‌ها حاوی مایع و سلول‌ها هستند. وجود این ساختار در عاج به ما اجازه ‌می‌دهند که درد دندان را حس کنیم و همچنین می‌توانند پیشرفت پوسیدگی عاج دندان را تسریع کنند.

چگونگی تشکیل عاج دندان و انواع آن

عاج دندان توسط ادنتوبلاست‌های واقع در حاشیه حفره پالپ دندان از طریق فرآیندی به نام دنتینوژنز تولید می‌شود. ادنتوبلاست‌ها در ابتدا پیش عاج تولید می‌کنند که یک لایه غیر معدنی است. در ادامه با رسوب مواد معدنی در این لایه، پیش عاج به عاج بالغ تبدیل می‌شود.

عاج دندان انواع مختلفی دارد که عبارتند از عاج اولیه، عاج ثانویه و عاج ترمیمی که در ادامه در باره هرکدام توضیحاتی را ارائه می‌دهیم:

• عاج اولیه: عاج اولیه سازنده شکل نهایی دندان است. این عاج در دوران رشد دندان شروع به رشد می‌کند و سه سال بعد دندان به طور کامل تشکیل می‌شود. عاج اولیه برجسته‌ترین عاج دندان است و بین مینا و بخش پالپ قرار دارد. حفره‌های موجود در این عاج نسبت به سایر عاج‌ها بیشتر است. در عاج اولیه نوبول‌ها مسیر مستقیم از پالپ به مینا را ندارند، بلکه مسیر آنها منحنی است. این ساختار منحنی شکل توبول‌ها باعث تحمل فشار‌های مختلف در عاج می‌شود.
• عاج ثانویه: عاج ثانویه پس از رشد کامل دندان به طور کاملا طبیعی و بدون نیاز به عوامل خارجی تشکیل می‌شود. به مرور زمان، رسوب مواد به وسیله ادنتوبلاست‌ها در سطح پالپ باعث ایجاد عاج ثانویه می‌شود. توبول‌های عاج ثانویه نسبت به عاج اولیه تعداد کمتر و مسیر مستقیم‌تری دارند که این مسئله باعث کمتر بودن تراکم عاج ثانویه می‌شود. همچنین تراکم عاج ثانویه در بالا و کف اتاق پالپ بیشتر است که نشانه محافظت خوب آن از پالپ دندان است.
• عاج ترمیمی: عاج سومی یا همان عاج ترمیمی در پاسخ به تحریکات متوسط مانند پوسیدگی نسبتاً کم یا بعضی از درمان‌های دندانپزشکی تشکیل می‌شود. محل تشکیل این عاج در نزدیکی محل آسیب و بر روی دیواره بخش پالپ است. این عاج بعد از گذشت یک ماه به‌ وسیله میکروسکوپ قابل مشاهده خواهد بود. در مقایسه با عاج اولیه و ثانویه، توبول‌های آن کمتر بوده که باعث می‌شود در برابر اکثر تحریکات نفوذناپذیرتر باشد.

به طور کلی عاج دندان در نتیجه فعالیت سلول‌های ادونتوبلاست تشکیل می‌شود و به مرور زمان در پاسخ به تحریکات مختلف تغییر می‌کند.

حساسیت عاج دندان چه زمانی ایجاد می‌شود؟ راز حساسیت دندان به سرما و گرما!

حساسیت عاج دندان زمانی رخ ‌می‌دهد که عاج دندان از زیر مینای دندان آشکار و حس شود. در این حالت دردی ناشی از دمای سرد و گرم، خوردن شیرینی و غذاهای ترش بوجود می‌آید. این درد معمولا تیز و کوتاه است و اغلب شوک مانند توصیف می‌شود و زمانی که دندان‌های آسیب دیده دیگر در معرض محرک‌ها ها نباشند برطرف خواهد شد. از شایع ترین علائم حساسیت عاج دندان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حساسیت برخورد دمای سرد یا گرم به دندان
• احساس درد پس از خوردن شیرینی‌ها
• احساس درد در صورت ضربه با جسم فلزی یا ناخن
• درد بعد از مسواک زدن

در صورت تجربه هریک از موارد بالا توصیه می‌شود به دندانپزشک مراجعه کنید. حساسیت عاج دندان خطری ندارد، اما می‌تواند کیفیت زندگی را مختل کند. برای مثال اگر لایه محافظ مینا یا سیمان دندان تحلیل رفته و پایانه‌های عصبی در معرض تحریکات قرار گیرند. در چنین شرایطی، اگر دندان به شدت آسیب دیده باشد، ایمپلنت دندان می‌تواند یک راه‌حل مؤثر باشد که بسته به نوع و کیفیت مواد، قیمت ایمپلنت دندان متفاوت است.

چه چیز‌هایی باعث ایجاد حساسیت دندان می‌شود؟ حتی انتخاب خمیردندان موثر است!

چندین علت باعث ایجاد حساسیت دندان و یا افزایش حساسیت دندان می‌شود. در ادامه با برخی از این علت‌ها آشنا می‌شویم:

• تحلیل لثه: تحلیل لثه می‌تواند به دلایلی همچون ضربه، مسواک شدید و تجمع میکروب‌ها بوجود آید. در این شرایط لثه عقب‌نشینی می‌کند و عاج دندان در معرض محرک‌ها قرار می‌گیرد.
• سایش و فرسایش یا دندان قروچه: سایش و فرسایش مینای دندان‌ها روی یکدیگر مانند دندان قروچه که اغلب در خواب رخ می‌دهد یا جویدن یخ یا ضربه می‌تواند باعث از بین رفتن مینا و در نهایت منجر به حساسیت بشود. در صورت بطرف نشدن این عارضه روکش موقت دندان توسط دندانپزشک توصیه خواهد شد.
• خمیر دندان نامناسب: برخی محصولات سفید کننده می‌توانند باعث ایجاد حساسیت شوند. به خصوص اگر به طور مکرر یا در غلظت‌های بالا مورد استفاده قرار بگیرند.

این موارد برخی از شایع‌ترین مواردی هستند که باعث از بین رفتن مینای دندان می‌شوند که در نهایت حساسیت دندان را به دنبال دارد. اما برخی موارد دیگر مانند افزایش سن، بیماری‌های دهان و دندان، رژیم غذایی نامناسب نیز در این مسئله بی‌تاثیر نیستند.

نکات مهم برای حفظ سلامت عاج دندان؛ انتخاب درست مسواک وخمیر دندان موثر است

با اضافه کردن برخی موارد به روتین روزانه خود می‌توانیم از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری کنیم. در ادامه بعضی از این نکات را مشاهده می‌کنیم:

• مسواک زدن صحیح: اغلب ممکن است به نحوه مسواک زدن توجه خاصی نداشته باشیم، اما این مسئله بسیار حائز اهمیت است چراکه استفاده از مسواک سخت و خشن، مینا دندان را از بین می‌برد. پس حتما از مسواک‌های نرم استفاده کنید و به صورت ملایم مسواک بزنید.
• رژیم غذایی مناسب: رعایت رژیم غذایی در سلامت دندان هم بسیار مهم است. استفاده از نوشیدنی‌‌ها و غذاهای اسیدی باعث از بین رفتن مینای دندان می‌شود.
• استفاده از خمیردندان‌ها و دهان شویه‌های حاوی فلوراید: فلوراید موجود در خمیر دندان و دهان شویه برای تقویت مینای دندان و همچنین کاهش حساسیت به محرک‌ها بسیار کمک ‌می‌کند.

برای حفظ سلامت عاج دندان، رعایت بهداشت دهان و پرهیز از مصرف مواد اسیدی و سایش بیش از حد دندان‌ها ضروری است. در برخی موارد، روکش دندان بدون عصب‌کشی می‌تواند راهکاری مناسب برای محافظت از عاج دندان و جلوگیری از حساسیت و آسیب‌های بیشتر باشد.

یادداشت پایانی؛ راه مراقبت از عاج دندان، مراجعه منظم به دندانپزشکی

در این مقاله به طور کامل با عاج دندان آشنا شدیم. ساختار عاج دندان به گونه‌ای است که روند پوسیدگی و خرابی را سریعتر می‌کند. پس توصیه می‌شود در صورت بروز مشکل حتما هرچه زودتر به دندانپزشک مراجعه کنید. زیبایی لبخند حق تمامی انسان هاست و ما می‌توانیم با رعایت برخی نکات از ایجاد هرگونه مشکل برای دندان‌ها، جلوگیری کنیم‌. دندانپزشکی شبانه‌روزی تاج با ارائه خدمات تخصصی و پیشرفته، به شما کمک می‌کند تا از سلامت و استحکام دندان‌های خود محافظت کنید و درمان‌های لازم را در هر ساعت از شبانه‌روز دریافت نمایید. راه ارتباطی با دندانپزشکی تاج عبارتند از:

• آدرس دندانپزشکی شبانه روزی تاج: جنت آباد مرکزی، تقاطع نیایش (چهار راه ایرانپارس) طبقه فوقانی بانک سپه، پلاک ۲
• آدرس صفحه اینستاگرام کلینیک شبانه روزی دندانپزشکی تاج

کلینیک تاج؛ جایی که لبخندتان در اوج می‌درخشد.

سوالات متداول درباره عاج دندان

علت حساسیت عاج دندان چیست؟

علت حساسیت عاج دندان به از بین رفتن مینای دندان به دلایلی همچون ضربه یا تحلیل لثه مربوط می‌شود.

آیا زرد بودن رنگ دندان به دلیل رنگ عاج دندان است؟

مینای دندان نیمه شفاف است و می‌تواند نور را از خود عبور دهد و چون عاج دندان زرد رنگ است، دندان زرد دیده می‌شود.

مینای دندان سخت‌تر است یا عاج دندان؟

مینای دندان سختی بیشتری نسبت به عاج دندان دارد که این مسئله مربوط مواد تشکیل دهنده آنهاست. مواد معدنی موجود در مینا نسبت به عاج بیشتر است .

چگونه از حساسیت عاج جلوگیری کنیم؟

با رعایت برخی نکات مانند استفاده از خمیر دندان مناسب و رژیم غذایی مناسب می‌توان از حساسیت عاج جلوگیری کرد.