سندروم سوزش دهان (BMS)؛ علل، علائم و رویکردهای درمانی
سندروم سوزش دهان (Burning Mouth Syndrome یا BMS) یکی از اختلالات کمتر شناخته‌شده اما نسبتا شایع در حوزه بیماری‌های دهان و دندان است که با احساس سوزش مزمن یا مکرر در دهان همراه است. این سندروم می‌تواند به‌طور چشمگیری بر کیفیت زندگی بیماران تاثیر بگذارد، چرا که اغلب با درد مداوم، اختلال در خوردن، صحبت کردن و حتی خواب همراه است.
در این مقاله تلاش داریم با نگاهی جامع، به بررسی جنبه‌های مختلف سندروم سوزش دهان بپردازیم. ابتدا علل و عوامل مؤثر در بروز سندروم سوزش دهان را معرفی نموده، سپس علائم و ویژگی‌های بالینی و راهکارهای درمان سندروم سوزش دهان را بررسی می‌کنیم. در ادامه با دندانپزشکی شبانه روزی تاج همراه بمانید.
سندروم سوزش دهان چیست؟ اختلالی با منشا نامشخص
سندروم سوزش دهان اختلالی است که با احساس درد یا سوزش خودبه‌خودی در نواحی مختلف دهان همراه است. در صورت ابتلا به سندروم سوزش دهان، هیچ‌گونه ضایعه از جمله زخم دهان قابل‌مشاهده نخواهد بود. این حالت می‌تواند به‌طور ناگهانی یا تدریجی آغاز شود و در بسیاری از موارد، منشا مشخصی برای آن یافت نمی‌شود.
BMS معمولا در افراد میانسال و مسن، به‌ویژه در زنان، شایع‌تر است و ممکن است با نشانه‌هایی مانند خشکی دهان یا تغییر در حس چشایی نیز همراه باشد.
علل زمینه‌ساز سندروم سوزش دهان؛ 3 علت بروز سندروم سوزش دهان
سندروم سوزش دهان (BMS) اختلالی است که هنوز علت دقیق آن به‌طور کامل شناخته نشده است. با این حال، بررسی‌ها نشان داده‌اند که مجموعه‌ای از عوامل موضعی، سیستمیک، روان‌شناختی و عصبی می‌توانند در بروز یا تشدید این بیماری نقش داشته باشند. این عوامل معمولا در دو دسته کلی اولیه (ایدیوپاتیک) و ثانویه طبقه‌بندی می‌شوند.
1. عوامل موضعی؛ عدم رعایت بهداشت دهان و دندان
شاید بتوان مهم‌ترین علت سندروم سوزش دهان را عوامل موضعی دانست. این عوامل مستقیما به محیط داخل دهان مربوط می‌شوند و ممکن است باعث تحریک یا آسیب مخاط دهان شوند:
- خشکی دهان (زروستومیا): کاهش ترشح بزاق به دلیل داروها، بیماری‌ها یا یائسگی.
- تحریکات دندانی: استفاده از پروتزهای نامناسب، دندان‌های مصنوعی، یا مواد آلرژی‌زا مانند آکریل.
- عفونت‌های قارچی یا باکتریایی: مانند کاندیدیازیس دهانی (برفک).
- مواد شوینده: استفاده بیش از حد از دهان‌شویه‌ها یا خمیردندان‌های حاوی مواد تحریک‌کننده (مثل سدیم لوریل سولفات).
نکته: اگر شما حساسیت‌های دهانی و دندانی دارید، بهتر است پس از مراجعه به دندانپزشک متخصص، اقدام به استفاده از بهترین دهان شویه، خمیر دندان و مسواک را در دستور کار قرار دهید.
2. عوامل سیستمیک؛ مهم‌ترین بیماری‌های زمینه‌ساز سندروم سوزش دهان
برخی بیماری‌ها یا شرایط عمومی بدن می‌توانند زمینه‌ساز سندروم سوزش دهان باشند. در ادامه مهم‌ترین موارد را شرح داده‌ایم:
- کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی: به‌ویژه ویتامین‌های گروه B، آهن و روی.
- اختلالات هورمونی: به‌ویژه در دوران یائسگی به دلیل تغییرات استروژنی.
- دیابت: به علت نوروپاتی محیطی و خشکی دهان.
- تیروئید: کم‌کاری یا پرکاری تیروئید.
نکته: عوامل سیستمیک متعددی می‌توانند باعث بروز یا تشدید سندروم سوزش دهان شوند. از کمبودهای تغذیه‌ای و اختلالات هورمونی گرفته تا بیماری‌های خودایمنی و داروهای مصرفی، همه می‌توانند نقش مهمی در بروز سندروم سوزش دهانی داشته باشند. شناسایی و درمان این عوامل زمینه‌ای، به مدیریت بهتر علائم و بهبود وضعیت بیمار کمک می‌کند.
3. عوامل روان‌شناختی؛ تاثیر اضطراب و استرس در تشدید سندروم سوزش دهان
عوامل روان‌شناختی نقش مهمی در بروز و تشدید سندروم سوزش دهان (BMS) دارند. استرس، اضطراب، افسردگی و دیگر مشکلات روانی می‌توانند تأثیر قابل توجهی بر سلامت دهان و احساسات فرد در این زمینه بگذارند.
- اضطراب، استرس مزمن و افسردگی: این عوامل می‌توانند درد را تشدید کنند یا آستانه تحمل را کاهش دهند.
- اختلالات خواب: بی‌خوابی یا خواب بی‌کیفیت در شدت احساس سوزش مؤثر است.
نکته: استرس مزمن و اضطراب می‌توانند به‌طور مستقیم در بروز یا تشدید علائم سندروم سوزش دهان موثر باشند. استرس می‌تواند باعث افزایش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک شده که موجب افزایش احساس درد، سوزش و حساسیت در دهان می‌شود. همچنین اگر شما در ناحیه دهان خود دچار ضایعه‌هایی مانند آفت دهان شده‌اید، پیشنهاد می‌کنیم مطلبی با عنوان (تفاوت آفت دهان با زگیل دهانی) را مطالعه کنید.
ویژگی‌های بالینی و علائم سندروم سوزش دهان؛ آیا شما این علائم را تجربه می‌کنید؟
سندروم سوزش دهان (BMS) معمولا با نشانه‌هایی همراه است که ممکن است برای بیماران آزاردهنده و برای پزشکان گمراه‌کننده باشد. در واقع در اغلب موارد، هیچ ضایعه قابل مشاهده‌ای در دهان وجود ندارد. علائم معمولا به‌صورت تدریجی آغاز می‌شوند اما در برخی بیماران، شروع ناگهانی نیز گزارش شده است. در این بخش، مهم‌ترین ویژگی‌های بالینی این اختلال را بررسی می‌کنیم:
| علائم سندروم سوزش دهان | ویژگی‌ها |
| احساس سوزش یا درد | ناحیه شایع: سطح جلویی زبان (Tip of the tongue)، کام سخت (سقف دهان) و لب‌ها.
– شدت سوزش ممکن است در طول روز تغییر کند؛ در صبح کمتر و به‌تدریج در طول روز شدیدتر می‌شود. – معمولاً در هنگام خواب یا غذا خوردن کاهش می‌یابد. |
| خشکی دهان (زروستومیا) | – بسیاری از بیماران احساس خشکی دهان دارند، حتی اگر ترشح بزاق در آزمایش نرمال باشد.
– این احساس ممکن است با مصرف مایعات کاهش یابد اما به‌طور کامل از بین نمی‌رود. |
| تغییرات در حس چشایی | – برخی بیماران از تلخ شدن یا فلزی شدن طعم دهان شکایت دارند.
– کاهش یا افزایش حس چشایی (هیپو گئوزی یا هیپر گوزی) نیز گزارش شده است. |
| اختلالات خواب و خلق | – سوزش مداوم ممکن است باعث بی‌خوابی یا خواب ناآرام شود.
– بسیاری از بیماران دچار اضطراب، تحریک‌پذیری یا افسردگی می‌شوند، که ممکن است هم علت و هم پیامد سندروم باشد. |
| نبود ضایعات ظاهری در دهان | – برخلاف بسیاری از بیماری‌های دهانی، در BMS مخاط دهان کاملا طبیعی به نظر می‌رسد.
– معاینه بالینی معمولا هیچ زخم، قرمزی یا تورمی نشان نمی‌دهد. |
| الگوی مزمن و پایدار | – این بیماری اغلب مزمن و طولانی‌مدت است.
– بدون درمان مناسب، علائم ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه پیدا کنند. |
نکته: شاید انتظار داشته باشیم پس از ابتلا به سندروم سوزش دهان، با تبخال دهان و عوامل مشابه مواجه شویم اما در واقع این‌چنین نیست و چنین ضایعه‌هایی وجود ندارند.
تشخیص سندروم سوزش دهان؛ بررسی سابقه بیماری‌ها و آزمایش‌های کمکی
تشخیص سندروم سوزش دهان (Burning Mouth Syndrome – BMS) معمولا بر اساس بررسی دقیق علائم بیمار و حذف سایر علل احتمالی انجام می‌شود. چرا که این اختلال اغلب بدون علائم ظاهری در دهان بروز می‌کند. بنابراین، رویکرد اصلی در تشخیص، بررسی دقیق سابقه بیمار، معاینه بالینی کامل و استفاده از آزمایش‌های کمکی برای کنار گذاشتن سایر بیماری‌ها است.
- شرح حال کامل بیمار: عواملی مانند شروع و الگوی زمانی علائم (مثلاً اینکه آیا سوزش در طول روز شدت می‌گیرد)، محل دقیق احساس سوزش (زبان، لب‌ها، کام)، سابقه مصرف داروها یا مکمل‌ها، سابقه بیماری‌هایی مانند دیابت، مشکلات تیروئید یا یائسگی و وضعیت روانی بیمار (استرس، اضطراب، افسردگی) بررسی می شوند.
- معاینه بالینی دهان: بررسی وضعیت مخاط دهان، زبان، لثه و دندان‌ها، نبود هرگونه ضایعه، زخم یا عفونت قابل مشاهده (ویژگی مهم BMS) و ارزیابی وضعیت بزاق (برای بررسی خشکی دهان) انجام می‌شود.
- انجام آزمایش‌های کمکی: برای رد علل ثانویه، ممکن است آزمایش‌هایی مانند آزمایش خون برای بررسی کم‌خونی، کمبود آهن، ویتامین B12 و فولات تست قند خون برای بررسی دیابت، بررسی عملکرد تیروئید (آزمایش TSH) و نمونه‌برداری در صورت شک به عفونت قارچی مانند برفک درخواست شود.
- ارزیابی سلامت روان: در برخی بیماران، بررسی وضعیت روانی مانند اضطراب یا افسردگی می‌تواند به تشخیص کمک کند. گاهی ارجاع به روان‌شناس یا روان‌پزشک نیز ضروری است.
- تشخیص افتراقی: برای رسیدن به تشخیص قطعی سندروم سوزش دهان، باید سایر بیماری‌هایی که ممکن است علائمی مشابه ایجاد کنند، کنار گذاشته شوند. از جمله؛ برفک دهانی (کاندیدیازیس) کمبودهای تغذیه‌ای سندروم شوگرن (یک بیماری خودایمنی) واکنش‌های آلرژیک به مواد دندانی یا غذایی در این میان قرار دارند.
نکته: تشخیص علت سندروم سوزش دهان نیازمند دقت، صبر و یک رویکرد چندجانبه است. این روند شامل شنیدن دقیق شکایات بیمار، معاینه بالینی بدون مشاهده ضایعه، و انجام آزمایش‌هایی برای رد سایر بیماری‌های مشابه است.
آیا BMS درمان می شود؟ از روش‌های دارویی تا درمان دندانپزشکی سندروم سوزش دهان
درمان سندروم سوزش دهان با توجه به ماهیت پیچیده و چندعاملی آن، نیازمند رویکردی ترکیبی است. از آن‌جایی که BMS ممکن است علت مشخصی نداشته باشد (به‌ویژه در نوع اولیه)، درمان آن بیشتر بر اساس تسکین علائم و بهبود کیفیت زندگی بیمار طراحی می‌شود.
1. درمان دارویی سندروم سوزش دهان؛ رایج‌ترین نوع اقدامات درمانی BMS
در بسیاری از موارد، درمان دارویی می‌تواند در کاهش علائم و تسکین درد کمک‌کننده باشد. داروهایی که ممکن است برای درمان این سندروم تجویز شوند، شامل موارد زیر هستند:
- ضد افسردگی‌ها و داروهای ضد اضطراب: داروهایی مانند SSRIها (مهارکننده‌های بازجذب سروتونین) و بنزودیازپین‌ها می‌توانند به کاهش استرس، اضطراب و افسردگی کمک کنند که از عوامل اصلی تشدید کننده سندروم سوزش دهان هستند.
- مسکن‌های موضعی یا داروهای بی‌حس‌کننده: داروهایی مانند کپسایسین و بنزوکائین می‌توانند به تسکین درد و سوزش دهان کمک کنند.
نکته: در صورت خشکی دهان، استفاده از داروهای خاص برای افزایش ترشح بزاق مانند سالمترول و پیلوکاربین می‌تواند مفید باشد.
2. درمان‌های غیر دارویی؛ درمان‌های شناختی رفتاری و مدیریت استرس
در کنار درمان‌های دارویی، برخی روش‌های غیر دارویی نیز برای مدیریت این بیماری مؤثر هستند:
- درمان‌های شناختی-رفتاری (CBT): این نوع درمان می‌تواند به افراد مبتلا به استرس، اضطراب و افسردگی کمک کند تا احساسات و افکار منفی خود را شناسایی و مدیریت کنند. کاهش استرس و کنترل اضطراب می‌تواند علائم سندروم سوزش دهان را کاهش دهد.
- مدیریت استرس و روش‌های آرام‌سازی: تکنیک‌های مانند یوگا، مدیتیشن، و تنفس عمیق می‌توانند به کاهش استرس و تسکین علائم کمک کنند. تمرینات آرام‌سازی به‌ویژه برای بیمارانی که استرس عامل اصلی سندروم آن‌ها است، مؤثر است.
نکته: این درمان‌های غیر دارویی می‌توانند با کاهش استرس، بهبود وضعیت روانی بیمار و در نهایت کاهش علائم فیزیکی کمک کنند و یک بخش اساسی در مدیریت سندروم سوزش دهان محسوب می‌شوند.
3. تغییرات در سبک زندگی؛ بهترین درمان سندروم سوزش دهان
بر اساس تجربه بیماران و اقدامات درمانی پزشکان متخصص، بهترین راهکار برای درمان سندروم سوزش دهانی، ایجاد تغییرات در سبک زندگی افراد بوده است.
- رعایت بهداشت دهان و دندان: شست‌وشوی منظم دهان با محلول‌های غیر تحریکی و مسواک زدن با خمیردندان‌های بدون سدیم لوریل سولفات می‌تواند به کاهش تحریکات دهانی کمک کند.
- تغذیه مناسب: اطمینان از مصرف مواد غذایی سرشار از ویتامین‌های گروه B، آهن، روی و فولات می‌تواند به بهبود عملکرد سیستم عصبی و کاهش علائم کمک کند. همچنین باید از غذاهای تحریک‌کننده مانند غذاهای تند، اسیدی و داغ پرهیز کرد.
نکته: مصرف سیگار و الکل می‌تواند علائم سندروم سوزش دهان را تشدید کند، بنابراین قطع مصرف آن‌ها می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند.
4. درمان‌های دندانپزشکی سندروم سوزش دهان؛ اقدامات حرفه‌ای و موثر
درمان‌های دندانپزشکی می‌توانند به تسکین علائم، بهبود راحتی دهانی و جلوگیری از تشدید بیماری کمک کنند.
- استفاده از پروتزهای دندانی مناسب: در صورت استفاده از پروتز، اطمینان از مناسب بودن آن‌ها و عدم ایجاد فشار اضافی بر روی لثه‌ها و دهان ضروری است. پروتزهای نادرست می‌توانند موجب تحریک و تشدید علائم شوند.
- درمان‌های موضعی برای کاهش سوزش: برخی درمان‌های موضعی، مانند استفاده از ژل‌ها و اسپری‌های بی‌حس‌کننده، می‌توانند برای کاهش درد و سوزش موثر باشند.
نکته: از تنظیم پروتزهای دندانی گرفته تا درمان خشکی دهان و آموزش بهداشت دهان، این درمان‌ها به کاهش ناراحتی‌ها و پیشگیری از مشکلات دهانی کمک می‌کنند. مشاوره منظم با دندانپزشک می‌تواند به فرد کمک کند تا علائم خود را مدیریت کند و از مشکلات دهانی ناشی از این سندروم جلوگیری کند.
درمان‌های خانگی و مراقبت‌های حمایتی برای سندروم سوزش دهان؛ 4 اقدام درمانی خانگی
اگرچه درمان پزشکی سندروم سوزش دهان در بسیاری از موارد ضروری است، اما برخی اقدامات ساده و موثر خانگی می‌توانند نقش مهمی در کاهش علائم، کنترل سوزش، و بهبود کیفیت زندگی بیماران ایفا کنند. این درمان‌ها معمولا بدون عوارض جانبی هستند و می‌توانند به‌عنوان مکملی در کنار درمان دارویی یا حتی در موارد خفیف به‌تنهایی موثر باشند.
| درمان‌های خانگی | توضیح |
| نوشیدن مایعات کافی و حفظ رطوبت دهان | 1. نوشیدن آب به‌طور منظم در طول روز (جرعه‌جرعه)، به‌ویژه برای بیمارانی که احساس خشکی دهان دارند.
2. استفاده از مکیدن یخ خرد شده یا آب‌نبات‌های بدون قند برای تحریک ترشح بزاق. 3. مرطوب‌کننده‌های دهانی (دهان‌شویه یا اسپری مخصوص خشکی دهان) نیز می‌توانند موثر باشند. |
| پرهیز از عوامل تحریک‌کننده | 1. غذاهای تند، شور، اسیدی یا داغ (مانند فلفل، مرکبات، قهوه، گوجه‌فرنگی)
2. نوشیدنی‌های الکلی یا کافئین‌دار 3. سیگار و دخانیات 4. خمیردندان‌هایی که حاوی سدیم لوریل سولفات (SLS) هستند (این ماده کف‌کننده می‌تواند تحریک‌کننده باشد) |
| رژیم غذایی تقویتی | 1. مصرف غذاهای سرشار از ویتامین‌های گروه B (مثل B1، B6، B12)، آهن و رویمثل: تخم‌مرغ، گوشت قرمز، جگر، عدس، سبزیجات برگ سبز، مغزها2. در صورت نیاز، استفاده از مکمل‌ها تحت نظر پزشک |
| استفاده از روش‌های طبیعی تسکین سوزش | 1. آلوئه‌ورا: مالیدن ژل طبیعی آلوئه‌ورا روی زبان می‌تواند خاصیت ضدالتهابی داشته باشد.
2. عسل طبیعی: مکیدن مقدار کمی عسل ممکن است باعث کاهش تحریک مخاط شود (البته برای افراد دیابتی توصیه نمی‌شود). 3. شست‌وشو با جوش‌شیرین: محلول رقیق جوش‌شیرین (نصف قاشق چای‌خوری در یک لیوان آب ولرم) برای متعادل‌سازی pH دهان |
نکته: درمان‌های خانگی اگرچه جایگزین درمان‌های پزشکی نیستند، اما می‌توانند به‌عنوان بخشی از برنامه‌ی مدیریت سندروم سوزش دهان بسیار موثر واقع شوند. با رعایت اصول ساده‌ای مانند نوشیدن مایعات، پرهیز از محرک‌ها، تغذیه مناسب، کنترل استرس و استفاده از محصولات طبیعی، بسیاری از بیماران بهبود چشمگیری در علائم خود تجربه می‌کنند.
سندروم سوزش دهان؛ از معاینه تا درمان نهایی در کلینیک دندانپزشکی تاج
برای پیشگیری از سندروم سوزش دهان، رعایت نکات ساده‌ای مانند حفظ بهداشت دهان و دندان، کنترل استرس، تغذیه مناسب و اجتناب از مصرف دخانیات و الکل می‌تواند تأثیر زیادی در کاهش خطر ابتلا و کنترل علائم این اختلال داشته باشد. همچنین، توجه به سلامت عمومی بدن و بررسی بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا مشکلات تیروئید می‌تواند از بروز این مشکل جلوگیری کند.
در صورت بروز هرگونه علائم، مشاوره با پزشک و دندانپزشک ضروری است تا از تشدید شرایط جلوگیری شود. ما در کلینیک دندانپزشکی شبانه روزی تاج، با ارائه خدمات تخصصی و مراقبت‌های جامع دهان و دندان به صورت 24 ساعته، در کنار شما هستیم تا بهترین درمان‌ها و مشاوره‌های دندانپزشکی را به شما ارائه دهیم.
آدرس کلینیک: جنت آباد مرکزی، تقاطع نیایش (چهار راه ایرانپارس)، طبقه فوقانی بانک سپه، پلاک ۲
صفحه اینستاگرام کلینیک دندانپزشکی تاج
متخصصان تاج از تشخیص‌های ابتدایی تا درمان قطعی در کنار شما خواهند بود.
سوالات متداول:
1. سندروم سوزش دهان چیست؟
سندروم سوزش دهان یک اختلال مزمن است که با احساس سوزش یا درد در دهان، معمولاً بدون وجود علائم قابل مشاهده، همراه است. این اختلال بیشتر بر روی زبان، لثه‌ها یا کام تأثیر می‌گذارد و می‌تواند باعث ناراحتی قابل توجهی برای بیماران شود.
2. علائم شایع سندروم سوزش دهان چیست؟
علائم اصلی شامل احساس سوزش در زبان، سقف دهان یا لب‌ها است. این احساس ممکن است مداوم یا متناوب باشد و معمولاً بدون هیچ‌گونه آسیب ظاهری در دهان مشاهده می‌شود. بسیاری از بیماران همچنین ممکن است خشکی دهان، تغییرات در حس چشایی، یا طعم فلزی در دهان خود تجربه کنند.
3. چه عواملی باعث بروز سندروم سوزش دهان می‌شود؟
علل مختلفی می‌توانند به بروز سندروم سوزش دهان منجر شوند. این علل می‌توانند شامل کمبودهای تغذیه‌ای (مانند کمبود ویتامین B12 یا آهن)، مشکلات هورمونی (به ویژه در یائسگی)، استرس و اضطراب، عفونت‌های دهانی یا حساسیت به مواد خاص (مانند خمیردندان‌ها یا دهان‌شویه‌ها) باشند.
4. آیا سندروم سوزش دهان درمان دارد؟
درمان سندروم سوزش دهان ممکن است شامل داروهای ضد اضطراب، ضد افسردگی، و داروهای تسکین‌دهنده درد باشد. در صورتی که علت خاصی شناسایی شود، مانند کمبود ویتامین‌ها یا عفونت، درمان آن می‌تواند به کاهش علائم کمک کند. همچنین، تغییرات در سبک زندگی مانند کنترل استرس و مصرف تغذیه مناسب نیز می‌تواند مؤثر باشد.
5. آیا سندروم سوزش دهان مسری است؟
خیر، سندروم سوزش دهان یک اختلال غیر مسری است. این بیماری به دلیل عواملی مانند مشکلات عصبی یا اختلالات سیستم ایمنی به‌وجود می‌آید و از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود.
6. چگونه می‌توان از بروز سندروم سوزش دهان پیشگیری کرد؟
برای پیشگیری از این اختلال، رعایت بهداشت دهان و دندان، مصرف مواد غذایی غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی، کنترل استرس، اجتناب از دخانیات و الکل، و مراقبت از سلامت عمومی می‌تواند مفید باشد. همچنین، در صورت بروز هرگونه علائم غیرعادی در دهان، مشاوره با پزشک و دندانپزشک ضروری است.