آشنایی با انواع زخم دهان، علل، علائم و روش‌های درمان

شاید بارها دچار زخم دهان شده باشید، بدون آنکه علت این ضایعه را بدانید. معمولا زخم‌های دهان به دلایل مختلفی ایجاد شده و در اغلب موارد خود به خود از بین می‌روند. این ضایعات به دلیل بی ‌خطر بودن، ذهن بیماران را خیلی درگیر نمی‌کنند. البته در مواردی که زخم‌ها زیاد و شدید باشند یا برای مدت طولانی بهبود پیدا نکنند، می‌توانند نگران کننده باشند. به همین علت مهم است که در صورت ایجاد زخم‌ در دهان برای مدت طولانی به پزشک مراجعه کنید.

اما کدام زخم‌های دهان خطرناک و کدام نمونه‌ها بی‌خطر بوده و بعد از چند روز بهبود پیدا می‌کنند؟ آیا زخم دهان نشانه سرطان است؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها به شما پیشنهاد می‌کنیم که این مطلب از وبلاگ کلینیک دندانپزشکی تاج را مطالعه کنید. در این مطلب اطلاعاتی کامل در خصوص انواع زخم‌های دهان، علل، علائم و روش‌های درمان ارائه خواهد شد.

زخم دهان چیست؟

زخم دهان زخمی است که امکان دارد در هر جایی از دهان ظاهر شود. این زخم‌ها معمولا قرمز، زرد یا سفید هستند و ممکن است از یک تا چند مورد در دهان یا قسمتی خاص از آن پخش شوند. معمولا زخم‌ها در قسمت‌های زیر ایجاد می‌شوند:

• لثه
• زبان
• سقف دهان (کام)
• گونه‌های داخلی
• لب‌های داخلی

زخم‌ها اغلب دردناک بوده و می‌توانند خوردن، نوشیدن و گاهی صحبت کردن را برای فرد ناراحت کننده کنند.

نکته: زخم‌های دهان ممکن است نگران کننده باشند، اما در دسته عفونت‌های مقاربتی جدایی ندارند. از این رو از طریق تماس یا اشتراک گذاری غذا و نوشیدنی فرد مبتلا به اشخاص دیگر منتقل نمی‌شوند.

جدای از هر گونه درد و ناراحتی که زخم‌های دهان ایجاد می‌کنند، این زخم‌ها معمولا بی‌ضرر بوده و در عرض 1 تا 2 هفته خود به خود از بین می‌روند. اما در مواردی نمونه‌ای از زخم‌های دهان مرتبط با بیماری زمینه‌ای شخص مانند بیماری‌های ویروس‌های، بیماری‌های خود ایمنی یا مشکلات گوارشی ایجاد خواهند شد.

آشنایی با انواع زخم دهان

نمونه‌های مختلفی از زخم‌ها یا ضایعات در دهان ایجاد می‌شوند که معمولا نسبت به سایر بیماری‌های دهان و دندان رایج‌تر هستند. رایج‌ترین انواع زخم‌ها و ضایعات دهان عبارتند از:

• آفت
• لیکن پلان دهان
• اریتروپلاکی
• برفک دهان
• سرطان دهان
• زبان جغرافیایی
• تبخال
• کیلیت زاویه‌ای
• دهان خندقی
• ژنژیویت
• پریودنتیت
• آبسه دندان

در ادامه با این ضایعات بیشتر آشنا خواهیم شد.

آفت دهان؛ شایع‌ترین ضایعه دهانی

آفت (Canker sores) شایع‌ترین نوع زخم دهان است که هنوز پزشکان از علت ایجاد آن مطمئن نیستند. اما در حالت معمول عواملی که باعث آفت دهان در برخی افراد می‌شود می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• ضربه‌های جزئی (مانند گاز گرفتن گونه)
• غذاهای اسیدی
• حتی استرس
• ضعف در سیستم ایمنی
• مصرف برخی داروها
• کمبود فولات، ویتامین B یا آهن

آفت‌ها معمولا به رنگ سفید یا زرد هستند و اطراف آن‌ها قرمز خواهد شد.

لیکن پلان دهان با بثورات خارش‌دار و زخم‌های توری

بیماری لیکن پلان دهان (Oral lichen planus) که به آن لکوپلاکیا نیز می‌گویند وضعیتی است که باعث ایجاد بثورات خارش‌دار و زخم‌های توری و سفید در دهان می‌شود. لیکن پلان دهانی نوعی پاسخ سیستم ایمنی بدن است که بیشتر زنان، به ویژه زنان بالای 50 سال را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

تبخال؛ عفونت ویروسی واگیردار

به عفونت ناشی از ویروس هرپس سیمپلکس تبخال دهان می‌گویند. زخم ناشی از این ضایعه دهانی ویروسی دردناک بوده و روی لب‌ها، لثه‌ها، زبان، داخل گونه‌ها و سقف دهان ایجاد خواهد شد. معمولا تبخال با علائمی مانند تب و درد عضلانی ظاهر می‌شود. نکته مهمی که در مورد تبخال دهان وجود دارد این است که بیماری مسری بوده و با لمس بزاق، غشای مخاطی یا پوست آلوده به ویروس به فرد دیگر منتقل می‌شود. تبخال می‌تواند باعث ایجاد بوی بد دهان شود.

زبان جغرافیایی؛ ضایعه بی‌خطر

این ضایعه باعث ایجاد قسمت‌های برآمده با شکل‌های مختلف روی زبان می‌شود و به همین دلیل با آن زبان جغرافیایی می‌گویند. زبان جغرافیایی دائما حالت و الگوی خود را تغییر می‌دهند اما هیچ گونه آسیب یا دردی برای بیمار ایجاد نمی‌کنند.

کیلیت زاویه‌ای یا ترک گوشه لب

به ترکی که در گوشه لب ایجاد می‌شود کیلیت یا شیلیت زاویه‌ای (Angular Cheilitis) می‌گویند. ای ضایعه ناشی از عفونت قارچی یا باکتریایی، تغذیه نامناسب و نقص ایمنی ایجاد خواهد شد. معمولا زخم کیلیت زاویه‌ای به صورت پوسته‌های ترک خورده و قرمز رنگ در گوشه دهان ظاهر شده و هنگان باز کردن دهان خونریزی کرده و سوزش خواهد داشت.

لکوپلاکی؛ ضایعه حاصل از تحریکات مزمن ناحیه دهان

ضایعه لکوپلاکی (Leukoplakia) با لکه‌های سفید و خاکستری در داخل دهان مشخص خواهد شد. این ضایعات در اثر رشد بیش از حد سلول‌ها ایجاد می‌شوند اما این تکثیر سلول‌ها سرطانی نیستند. در اغلب موارد تحریک مزمن ناحیه دهان ناشی از سیگار کشیدن یا جویدن تنباکو منجر به لکوپلاکی خواهد شد. البته در مواردی لکوپلاکی بدون هیچ دلیل مشخصی ایجاد می‌شود.

برجستگی‌های کاذب یا پاپیلیت زبانی گذر

این ضایعات که بسیار شایع، بی‌خطر و گذرا هستند به دلیل تورم و التهاب جوانه‌های چشایی زبان ایجاد می‌شوند. پاپیلیت زبانی گذرا (Transient Lingual Papillitis) که به برجستگی‌های کاذب نیز مشهور هستند منجر به تاول‌های کوچک قرمز یا سفید روی زبان خواهند شد. علت ابتلا به این ضایعه دهانی مشخص نشده است اما با استرس، تغییرات هورمونی، شوک‌های جزئی یا گاز گرفتن زبان و مصرف برخی غذاها مرتبط است.

در موارد برجستگی‌های کاذب یا همان پاپیلیت زبانی گذرا ممکن است برای بیمار ناراحت کننده باشد، اما پس از چند روز خود به خود از بین می‌رود.

دهان خندقی یا ژنژیویت اولسراتیو نکروز کننده حاد

ضایعه دهان خندقی یا ژنژیویت اولسراتیو نکروز کننده حاد بسیار دردناک است. بیماری دهان خندقی به صورت زخم‌های زرد مایل به سفید ظاهر شده و به راحتی خونریزی خواهد کرد. علت ابتلا به دهان خندقی عفونت ناشی از عدم رعایت بهداشت دهان و دندان است. اما در مواردی استرس زیاد یا مصرف سیگار منجر به عود کردن این بیماری خواهد شد.

بیماران مبتلا به دهان خندقی در اغلب موارد طعم فلز آهن را در دهان خود حس کرده و احساس می‌کنند که دندان‌هایشان می‌خواهد از هم جدا شود. در مواردی این بیماری با تورم غدد لنفاوی، تب و خستگی بروز می‌کند.

اریتروپلاکیا؛ ضایعه پیش سرطانی

یکی دیگر از علائم یا عوارض عوارض مصرف سیگار یا جویدن تنباکو، ضایعه اریتروپلاکیا (Erythroplakia) است. ضایعه اریتروپلاکیا منجر به لکه‌های قرمز رنگی می‌شود که معمولا در پشت دندان‌های جلویی، پایین یا زیر زبان ظاهر خواهند شد.

نکته: برخلاف لکوپلاکیا، لکه‌های اریتروپلاکیا معمولا پیش سرطانی یا سرطانی هستند.

برفک دهان یک عفونت قارچی در دهان

رشد بیش از حد مخمری به نام کاندیدا آلبیکنس ( (called Candida albicansباعث عفونت قارچی برفک دهان (Oral thrush) می‌شود. این ضایعه معمولا پس از درمان آنتی بیوتیکی یا زمانی که سیستم ایمنی بدن به اندازه معمول قوی نباشد اتفاق می‌افتد. برفک دهان باعث ایجاد زخم‌ها و لکه‌های قرمز و سفید رنگ در دهان می‌شود.

سرطان دهان با زخم‌هایی به رنگ سفید و قرمز

ضایعات سرطان دهان (Mouth cancer) به صورت زخم‌هایی با رنگ‌های قرمز یا سفید ظاهر می‌شوند. این زخم‌ها به خودی خود خوب نمی‌شوند و به مراقبت‌های پزشکی نیاز دارند. توجه داشته باشید که در صورت بروز زخم دهان که بعد از 3 هفته از بین نرفته باشد، حتما به پزشک مراجعه کنید.

دیگر انواع زخم دهان؛ معرفی ضایعات دیگر در دهان و دندان

از دیگر بیماری‌ها یا ضایعاتی که در دهان ایجاد می‌شوند می‌تواند به موارد زیر اشاره کنیم:

این آسیب‌ها نیاز به درمان تخصصی توسط دندانپزشک و متخصص دهان و دندان دارند.

دسته‌بندی دیگر زخم دهان؛ زخم‌های جزئی یا عمده

زخم‌های دهان براساس وسعت و شدت به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:

• زخم‌های جزئی: اندازه این نوع زخم‌ها از حدود 2 تا 8 میلیمتر متغیر است. زخم‌های جزئی معمولا حدود 2 هفته طول می‌کشد تا بهبود یابند و باعث درد خفیفی در دهان می‌شوند.
• زخم‌های عمده: این ضایعات دهان بزرگ‌تر از زخم‌های جزئی بوده و زخم‌های اصلی آن اغلب شکل نامنظمی دارند. در مواردی زخم‌های عمده معمولا برجسته بوده و نسبتا عمیق‌تر هستند.

احتمال دارد که دوره بهبودی زخم‌های عمده دهان چندین هفته طول بکشد تا زخم به طور کامل از بین برود. در مواردی ممکن است پس از بهبودی زخم‌های عمده بافت اسکار از آن به جای بماند.

علت زخم دهان و گلو چیست؟

زخم‌های معمولی در دهان ممکن است به دلایل زیر ایجاد شوند:

• آسیب جزئی بافت در اثر فعالیت دندانپزشکی، مانند پر کردن حفره دندان
• استفاده از نگهدارنده، نایت گارد یا تجهیزات خاص دندانپزشکی در دهان
• گاز گرفتن گونه داخلی یا زبان لب‌های داخلی
• واکنش آلرژیک به باکتری خاص در بدن
• ابتلا به عفونت‌های ویروسی مانند عفونت ویروسی هرپس سیمپلکس (ویروس تبخال)
• مصرف خمیر دندان خشن یا ساینده
• مصرف میزان زیادی از غذاهای اسیدی مانند پرتقال، آناناس و توت فرنگی
• تغییرات هورمونی در طول قاعدگی
• برخی بیماری‌های زمینه‌ای یا بیماری‌های خاص
• کمبود ویتامین B2، فولات یا آهن
• فشار خون بالا
• استرس زیاد
• کمبود خواب
• ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن
• مصرف برخی داروهای خاص (داروهای شیمی درمانی)

باید اشاره کنیم که ضایعات سرطانی دهان همچون اریتروپلاکیا و سرطان دهان به دلیل نامشخصی ایجاد می‌شوند، درست مانند سایر انواع سرطان‌ها.

رایج‌ترین داروهای شیمیایی که باعث ایجاد زخم دهان می‌شوند:

از داروهای شیمی درمانی که منجر به ایجاد زخم در دهان بیمار می‌شوند می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• سیس پلاتین
• فلوراوراسیل
• کاپسیتابین
• متوترکسات
• دوکسوروبیسین
• سیتارابین
• اتوپوزید

زخم‌های ناشی از شیمی درمانی چند روز پس از مصرف دارو ایجاد شده و بعد از 2 تا 3 هفته از بین می‌روند.

دیگر شرایط بهداشتی مرتبط با زخم‌های دهان

علاوه بر علت‌های رایج گفته شده برای ضایعات دهان، برخی بیماری‌ها از جمله بیماری‌های خود ایمنی منجر به ایجاد زخم دهان خواهند شد. از شرایط بهداشتی مرتبط با زخم‌های دهان می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• کمبود برخی ویتامین‌ها
• عفونت‌های ویروسی، باکتریایی یا قارچی
• بیماری کرون
• بیماری سلیاک
• آرتریت واکنشی
• لوپوس
• بیماری بهجت

در صورت ابتلا به این بیماری‌ها ممکن است دچار زخم‌هایی همچون آفت دهان، لیکن پلان یا برفک دهان شوید.

علائم زخم دهان؛ از درد تا التهاب

زخم دهان از آن دسته ضایعاتی است که به راحتی قابل تشخیص است. این زخم‌ها به صورت زخم روی لثه، زبان، گونه‌ها یا لب‌های داخلی و سقف دهان ظاهر می‌شوند. اما در مواردی زخم‌ها در اطراف لبه‌ها به رنگ قرمز، و در مرکز دهان به رنگ سفید یا خاکستری ایجاد خواهند شد.

از دیگر علائم زخم دهان می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• تورم در اطراف زخم
• افزایش درد هنگام مسواک زدن
• افزایش درد هنگام خوردن غذاهای گرم، تند و شور
• گسترش زخم‌ها تا انتهای دهان و گلو

در صورت بروز زخم دهان از مصرف غذاهای تحریک کننده خودداری کنید.

آیا زخم‌های دهان مسری هستند؟

زخم‌های دهان برخلاف تبخال مسری نیستند و از طریق لمس، بوسیدن یا اشتراک گذاری غذا به افراد دیگر منتقل نمی‌شوند. اما زخم‌های سرد (Cold sores) یا تاول‌های تب که در قسمت بیرونی دهان و اغلب روی لب‌ها ایجاد می‌شوند، نوعی بیماری ویروسی بوده و به شدت مسری هستند. در صورت ابتلا به تاول‌های تب تا تکمیل روند درمان زخم دهان و زبان خود از اشتراک گذاری وسایل شخصی با افراد دیگر خودداری کنید.

درمان زخم دهان و زبان با راهکارهای مختلف

معمولا زخم دهان پس از چند روز خود به خود بهبود می‌یابد و نیاز به دارو یا مراجعه به پزشک ندارد. اما در مواردی که شدت و میزان زخم‌ها زیاد باشد یا بیمار برای مدت طولانی دچار این ضایعات شود، نیاز است به بررسی توسط پزشک دارد. برای درمان سریع زخم دهان از روش‌های زیر استفاده می‌شود:

• ژل‌های ضد عفونی کننده یا دهانشویه‌های ضد عفونی کننده و ضد باکتری
• پمادهای استروئیدی مانند تریامسینولون
• داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی (در مواردی که پاسخ سیستم ایمنی شدید باشد)

برای استفاده از این داروها بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا داروی مناسب را تجویز شود. زیرا ممکن است علت زخم دهان و زبان عامل عفونی یا باکتریایی باشد، اما بیمار از داروهای استروئیدی استفاده کند. در این حالت داروی استفاده شده به خوبی روی آسیب ایجاد شده پاسخ نخواهد داد.

برخی دیگر از روش‌های درمان سریع زخم دهان و گلو

در جدول زیر تعدادی از روش‌های درمان زخم دهان به همراه نام دارو تجویزی یا مواد مفید برای رفع زخم را معرفی کرده‌ایم.

مصرف انواع مکمل‌های غذایی در زمان سلامتی و هر گونه بیماری یا آسیب برای بدن مفید است.

آشنایی با درمان خانگی زخم دهان با راهکارهای ساده

تعداد زیادی از افراد بر اساس تجربه یا روش‌های درمانی طب سنتی و گیاهی از مواد غذایی یا گیاهی برای درمان خانگی زخم دهان خود استفاده می‌کنند. روش‌های درمان خانگی برای زخم‌های معمولی که در اثر عوامل غیر تخصصی (منظور بیماری‌های زمینه‌ای یا شرایط پزشکی خاص است) ایجاد می‌شوند موثر هستند. در ادامه با برخی از بهترین روش‌های درمان خانگی زخم دهان آشنا خواهیم شد:

• مصرف مقدار زیادی آب
• رعایت بهداشت دهان و دندان
• غرغره آب نمک گرم، روزانه چند مرتبه
• غرغره آب و پراکسید هیدروژن به میزان مساوی، روزانه 2 مرتبه
• عدم مصرف غذاهای تند، شور و ترش تا زمان بهبودی زخم‌ها
• استفاده از بی‌حس کننده‌های موضعی بدون نسخه

در صورتی که علت ایجاد زخم دهان ضعف سیستم ایمنی با بیماری عفونی یا باکتریایی باشد، مصرف ویتامین C، D و دیگر مواد غذایی مقوی را افزایش دهید.

آیا امکان پیشگیری از ایجاد زخم دهان وجود دارد؟

امکان جلوگیری از ابتلا به ضایعات دهان وجود ندارد، اما بیمارانی که مستعد این زخم‌ها هستند می‌توانند با انجام راهکارهایی از ایجاد زخم دهان جلوگیری کنند یا شدت آن‌ها کاهش دهند. این راهکارها عبارتند از:

• رعایت بهداشت دهان و دندان مانند دو مرتبه مسواک زدن در طول شبانه روز، استفاده از نخ دندان و دهانشویه
• استفاده از مسواک نرم برای جلوگیری از تحریک لثه
• افزایش مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه
• انجام معاینه منظم دهان و دندان، حداقل هر 6 ماه یک مرتبه

در صورتی که به دلیل بیماری زمینه‌ای یا مصرف داروهای خاص مستعد ابتلا به زخم دهان هستید، در مورد مدیریت این ضایعات با پزشک خود مشورت کنید.

مشاوره درمانی تخصصی زخم دهان در کلینیک شبانه روزی دندانپزشکی تاج

برای جلوگیری از هر نوع آسیب دهان و دندان توصیه می‌شود که هر 6 ماه یک مرتبه به دندانپزشکی مراجعه کنید. معاینه مرتب باعث خواهد شد که آسیب‌هایی مانند پوسیدگی دندان به موقع تشخیص داده شوند و قبل از آسیب شدید در دندان‌ها، درمان موثر انجام شود.

همچنین به دلیل تاثیر آسیب‌های دهان بر بیماری‌ها و زخم‌ها دهان، درمان و ترمیم دندان‌ها و لثه‌ها به روند درمان زخم‌های دهان کمک خواهد کرد. زیرا در صورت ابتلا به عفونت دندان یا التهاب لثه، احتمال بروز آفت یا برفک دهان افزایش خواهد یافت. در همین راستا مراجعه به کلینیک‌های تخصصی دندانپزشکی مانند کلینیک شبانه روزی تاج توصیه می‌شود.

کلینیک دندانپزشکی شبانه روزی تاج به جدیدترین و بهترین تجهیزات و استفاده از کادر درمانی مجرب آماده ارائه انواع خدمات دندانپزشکی به شما عزیزان است. همچنین این مجموعه بزرگ برای رفاه حال بیماران عزیز امکان پرداخت هزینه با شرایط ویژه و اقساطی را فراهم کرده است.

برای دریافت نوبت درمانی یا مشاوره تخصصی رایگان با کادر کلینیک دندانپزشکی تاج از روش‌های زیر استفاده کنید:

• شماره تماس: 02191305400
• آدرس: جنت آباد مرکزی، تقاطع نیایش (چهار راه ایرانپارس)، طبقه فوقانی بانک سپه، پلاک 2

در کلینیک دندانپزشکی تاج انواع مختلفی از خدمات مانند لمینت، ایمپلنت دندان، طرح لبخند، دندانپزشکی کودکان، کامپوزیت و ارتودنسی به بیماران ارائه می‌شود.

پرتکرارترین سوالات و ابهامات کاربران در مورد زخم دهان

بهبودی زخم‌های دهان چقدر طول می‌کشد؟

در بیشتر موارد زخم‌های دهان به خودی خود در حدود 10 تا 14 روز از بین می‌روند. در صورت ابتلا به زخم دهانی که بیش از 3 هفته به طول بیانجامند، به پزشک مراجعه کنید.

چه زمانی برای درمان زخم دهان و زبان به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت ابتلا به زخم‌های شدید و گسترده در ناحیه دندان و بروز علائم زیر به پزشک مراجعه کنید:

• عدم بهبودی زخم‌ها بیش از 3 هفته
• ایجاد زخم‌های جدید قبل از بهبودی زخم‌های قدیمی
• ایجاد زخم در قسمت خارجی لب (پوست صورت)
• عدم تسکین درد با مصرف دارو
• زخم‌های بزرگ و غیر معمول
• زخم‌هایی بدون درد
• بروز علائمی مانند تب یا اسهال

آیا زخم دهان نشانه سرطان است؟

در اغلب موارد خیر، اما گاهی برخی از زخم‌ها نشانه سرطان دهان هستند. به عنوان مثال زخمی که در دهان از بین نمی‌رود ممکن است نشانه ابتلا به سرطان باشند. باید اشاره کنیم که زخم‌های سرطانی دهان معمولا روی یا زیر زبان ظاهر می‌شوند.